काही वेळात एक इशार्‍याची मोठी शिट्टी वाजली. लाल झेंडे उंचावले गेले. तसे सगळे शांत झाले. पुढल्या शिट्टीनंतर कानठळ्या बसवणारा आवाज घुमला आणि समोरच्या राशीतून धुरळा उधळला. सूं सूं करत दगड आकाशात उधळले. एवढे की अगदी दीड किलोमीटरवर असलेल्या आमच्या गाड्यांवरही काही खडे पडले. नंतर तासाभराने जेसीबीच्या सहाय्याने सगळा रस्ता मोकळा करण्यात आला. जिथे आम्ही पंधरा मिनिटे थांबणार होतो तिथे तब्बल सहा तास आम्ही अडकून होतो. खारदुंगला टॉपला पोचलो तेव्हा अधिक वेळ न दवडता पटकन दोन फोटो काढून आम्ही पलीकडल्या बाजूस उतरायला सुरुवात केली.


अर्धा रस्ता उतरुन नॉर्थ पुल्लू इथे आलो तेव्हा डावीकडे नदीच्या विस्तीर्ण पात्रात रानटी याक चरत होते. त्यांचे काही फोटो काढले. अर्ध्या तासात आम्ही खारदोंग गावी उतरलो. तिथे काही लहानशी हॉटेलं आहेत. खाण्याची सोय होते. तिथे थोडंसं खाऊन गरम चहा पिऊन सगळ्यांनाच जरा बरं वाटलं. पुढला प्रवास त्यामानाने सुकर होता. वळणावळणाचे रस्ते असले तरी डांबरी सडक होती. डावीकडे उत्तुंग पर्वत आणि उजवीकडे अतिशय भयावह खोल, पाताळाचाही ठाव लागणार नाही अशा घळी... त्यांच्या मधून जाणारा अतिशय अरुंद रस्ता. आम्ही गाडीत जीव मुठीत धरुन बसलो होतो. पण दोरजीभाई एकदम अनुभवी. त्यांचा रोजचाच रस्ता. जसे आम्ही श्योकनदीच्या काठाकाठाने पुढे सरकत होतो तसा श्योक आणि नुब्रा खोर्‍यांचा अद्भुत सौंदर्याचा अजोड ठेवा आमच्यासमोर उलगडत होता. सुर्य पश्चिमेकडे झुकला होता आणि त्याची सोनेरी आभा आसपासच्या पर्वातांवर उमटली होती. जणू त्यांच्यावर सोने सांडले होते. पायथ्याशी रुप्याचं पाणी घेऊन वाहणारी श्योक नदी. नदीकाठावर चिमुकली गावं आणि काही ठिकाणी आर्मीची क्वार्टर्स. या खोर्‍यात उतरल्याबरोबर काहीतरी वेगळ्यात विश्वात आल्याचा बास होत होता. सगळाच सोन्याचा चमचमाट, नदीत रुप्याच लखलखाट. दूरवर धुंद झालेले पर्वत संध्याकाळ जवळ आल्याची नांदी.

आज पुन्हा खारदुंगलामार्गे लेहला परतायचे होते. कालच्या अनुभवावरुन आणि नुब्रा व्हॅलीच्या हॉटेल मॅनेजरकडून असे समजले होते खारदुंगलाच्या रस्त्यावर लष्कराचे मजूर सकाळी दहा-साडेदहाला कामावर येतात. जर त्याच्या आधी ती पार करुन गेलो तर कालच्या सारखे अतिउंचीवर अडकून राहणार नाही. त्याच हिशोबाने एकदम सकाळी सकाळी उठून आवरुन साडेसहालाच हॉटेल सोडले. हॉटेल मॅनेजरने सोबत ब्रेकफास्ट पॅक करुन दिला होता.  परत येताना काल राहिलेला डिस्कीट गोम्पा आणि मैत्रेय बुद्धाचा विशाल पुतळा पाहिला. एका उंच डोंगरमाथ्याच्या सपाटीवर उभारलेला शंभर फुटांचा हा पुतळा पंचक्रोशीतील कुठल्याही ठिकाणाहून दिसतो. समोर हिमालयाच्या पर्वत उतारावर असलेली डिस्किट गोम्पा, सकाळी सुरु असलेली भिक्खूंची लगबग, पुतळ्याची भव्यता, त्याच्या डोळ्यांतले प्रेमळ शीतल भाव, त्याच्या मागून होणारा सुर्योदय आणि तो झळाळल्यावर मैत्रेय बुद्धाच्या डोक्याभोवती दिसलेली नैसर्गिक सप्तरंगी प्रभावळ.




आपोआप ध्यान लागले. भानावर आलो आणि  फोटो काढून परतीचा रस्ता धरला. पुन्हा एकदा खारदोंग गावात येऊन नाश्ता केला आणि खारदुंगलाच्या माथ्यावरला "वर्ल्ड्स हायेस्ट कॅफेटेरिया" अर्थात जगातली सर्वात उंचावरची चहाची टपरी इथे गरमागरम लेमन टी घेतला. परत येतानाही तेच. पुन्हा सुरुंग  लावून रस्ता क्लियर करण्याचे काम सुरु होते. वाहने थांबवून ठेवली होती. सोबतच्या एका गाडीत एक जोडपे आणि त्यांचा लहानगा एखाद-दीड वर्षाचा ध्रुव होता. डोकेदुखीमुळे असावे कदाचित खूप रडत होता. काहीही करुन ऐकेना. त्याचे हाल पाहून त्यामुळे बाईंच्या डोळ्यातल्या अश्रूंना खळ नव्हता. मग आमच्या लहान मुलं सांभाळण्यात एक्स्पर्ट असलेल्या स्वातीने अशी काही जादू केली की मिनिटभरातच खुदकन हसायला लागला. मंजिरी आणि स्वातीने मिळून अर्धा तासभर खेळवले. त्यात तो त्याचा त्रासही विसरुन गेला आणि आम्हीही आमचा. रस्ता मोकळा झाला तसा आम्ही पुन्हा साऊथ पुल्लूमार्गे लेहला पोचलो तेव्हा दुपारचे दोन वाजले होते. कालपासून धड जेवण न मिळाल्याने एकदम "मल्टीक्विझिन ताव" मारला आणि तेन्झिनच्या ऑफिसपाशी हजर झालो.

संध्याकाळचे चार वाजले होते. आता पुढला टप्पा होता आलची-लामायुरु गोम्पाच्या भेटीचा. पूर्ण प्रवास लेह-श्रीनगर हायवेवरुन होणार असल्याने अजिबात टेन्शन नव्हते. जाताना मॅग्नेटिक हिल, सिंधू आणि झंस्कार नदीचा संगम अशीही काही ठिकाणं होती. आजचा मुक्काम आलची इथे करुन उद्या सकाळी लामायुरुला जाण्याचा प्लान तेन्झिनने बनवला होता. तेन्झिनही तसा फोटोग्राफीतला जाणकार. त्यामुळे या लोकांना कसले फोटो कुठल्या वेळी मिळतील याची त्याला बरोबर माहिती होती. तसाच प्लान त्याने आखला होता. लेहच्या बाहेर पडतानाच वाळूच्या वादळाने आमचे हायवेवर स्वागत केले. कललेल्या सुर्याच्या प्रकाशाच्या पार्श्वभूमीवर ही वावटळही विलोभनीय दिसत होती. मॅग्नेटिक हिलच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या विरुद्ध जाण्याचा अनुभव आम्ही घेतला. खरं तर हा एक भास आहे. पण पब्लिक म्हणतेय ना जादू आहे, तर आहे असं म्हणून आम्ही पुढे निघालो. सिंधू (इंग्रजी नाव: Indus/इंडस) नदी आपली या प्रवासात कायम सोबत करते. झंस्कार नदी तिला येऊन मिळते तिथे तिचे पात्र अतिशय विस्तीर्ण झाले आहे. दोन्ही नद्यांच्या पाण्याचा वेगळा रंगएकमेकांत मिसळताना स्पष्ट दिसतो. निम्मू, कोकसर अशी गावं मागे टाकून आलचीला पोचलो तेव्हा संध्याकाळ होत आली होती. आलची गोम्पा (धर्मशाळा) ही लडाखमधली सर्वात जुनी गोम्पा. दहाव्या शतकाच्या मध्यात बांधली गेलेली. डोंगर उतारांवरुन वळणावळणाचे रस्ते, अरुंद गल्ल्या आणि त्यातून वाट काढत गोम्पाकडे घेऊन जाणारा अरुंद रस्ता, त्याच्या दुतर्फा अनेकविध पारंपारिक वस्तू विकणारे विक्रेते, अतिशय सुंदर मंदिरं, अनेकविध नाना प्रकारचे स्तूप, प्राचीनकाळातील बांधकाम, कोरीव लाकडी महिरपी, सुंदर भित्तिचित्रे हे सगळे पाहताना भान हरपून जायला होते. किती फोटो काढावेत आणि काय काय पहावं अशी मनस्थिती. गोम्पा बंद होण्याच्या वेळी आम्ही बाहेर पडलो आणि जवळच बुक केलेल्या हॉटेलमध्ये डेरा टाकला. रात्रीच्या उशिरापर्यंत हॉटेलच्या छतावरुन मागे दिसणारी हिमालयाची रांग, आकाशगंगा, पलीकडे असलेले धरण याचे फोटो काढत, गप्पा मारत कित्येक तास कॉफीच्या घुटक्यांबरोबर घालवले त्याचा हिशोबच नाही. पण खात्यावर भन्नाट फोटोंची जमा नक्कीच झाली होती.

लामायुरु गोम्पाचे सकाळच्या लाईटमध्ये फोटो मिळण्यासाठीही आम्ही असेच भल्या पहाटे आलची सोडले. जाताना हिमालयाच्या कुशीतून, सिंधू नदीचे बोट धरुन जाणारा वळणावळणांचा लेह-श्रीनगर रस्ता आणि त्या आसपासच्या लडाखी पर्वतांचे असलेले विविध आकार यांवर नजर ठरत नव्हती. चंद्राची भूमीही अशीच सुंदर असावी म्हणूनच या जागेला लामायुरु चांद्रभूमी (लामायुरु मूनलॅण्ड) म्हणतात. अकराव्या शतकात बांधलेली लामायुरू गोम्पाही अशीच टेकडीवर वसलेली. निळ्या आकाशात ढगांची आज दाटी झाली होती. त्या पार्श्वभूमीवर टेकडीच्या टोकावर गोम्पा उठून दिसत होती. सगळ्या गावभर प्रार्थना लिहिलेल्या पताका लावल्या होत्या. त्यांची वार्‍यावर होणारी फडफड त्या प्रार्थना सर्वदूर पोचवीत होती.





सकाळी लहान लहान भिक्खूंची चाललेली लगबग, त्यांची झाडाखालची शाळा, प्रार्थनागृह, लहान मुलांच्या खोड्या, जेष्ठ भिक्खूंचे पोर्ट्रेट्स, हातात प्रार्थनाचक्र (प्रेयरव्हील) घेऊन सगळ्या लामायुरुमध्ये फिरणार्‍या धर्मसेविका सगळे एकदम छान फोटो मिळाले. देवेंद्र आणि सौमित्रच्या चेहर्‍यावरतर इथे आल्याचे समाधान स्पष्ट सांगत होते की त्यांच्या कॅमेरांमध्ये काय काय बंदिस्त झाले होते. मन होत नसताना लामायुरुचा निरोप घेऊन आम्ही दुपारच्या सुमारास लेहकडे परतलो.

लेहमध्ये आल्यावर फ्रेश होऊन पुन्हा एक शॉपिंगचा राऊंड झाला. उद्या आम्ही लेह सोडले की पुन्हा आता लेहमध्ये परतणार नव्हतो. म्हणून लेहच्या डोक्यावर असलेला शांतीस्तूप पाहून आलो. तेन्झिनने आज आम्हांला शॉक द्यायचेच ठरवले होते. आमची हौस आणि आवड पाहून आजच्या डिनरचा बेत स्वतःच्या घरी ठेवला होता. एकदम पारंपारिक लडाखी जेवण. रात्री तिथे पोचलो तेव्हा सर्व दोरजी कुटुंबियांनी आमचे दरवाजात स्वागत केले आणि एका हॉलमध्ये गाद्यांच्या बैठकीवर आम्हांला बसवले. थोड्या वेळाने तेन्झिनचे काका आले आणि एकदम लडाखी भाषेत मोठ्या आवाजात तेन्झिनला काही तरी बोलले. त्यांचा तो संवाद(?) पाहून आम्हांला वाटले आमचे काही चुकले असेल किंवा एवढ्या लोकांना का बोलावले म्हणून तेन्झिनला झापले की काय? पण नंतर समजले की फक्त गाद्या आणि त्यावर बेडशीट्स घातल्या होत्या म्हणून तेन्झिनची खरडपट्टी झाली होती. खास आमच्यासाठी आलेले काश्मिरी गालिचे त्यावर घातले गेले नव्हते. किमान हजार वेळा सॉरी सॉरी म्हणत त्यांनी स्वतः हे गालिचे घातले आणि आम्हांला बसायला सांगितले. त्यानंतर जे काही लडाखी जेवण आम्ही जेवलो तसे आजवरच्या आयुष्यात कुठेच मिळाले नव्हते. तोंडात घातल्याबरोबर विरघळतील असे लुसलुशीत मोमोज आम्ही पहिल्यांदाच खात होतो. अतिशय रुचकर जेवण, दोरजी कुटुंबियांशी गप्पा, विचारांची देवाणघेवाण, हास्यकल्लोळ, लडाखी आदरातिथ्याची आणि परंपरांची चर्चा, नवनवीन ठिकाणं, लडाखी जीवनशैलीची जवळून ओळख यांमध्ये रात्र रंगत गेली.